Στα πλαίσια της τρέχουσας χρηματοπιστωτικής κρίσης, πέρα από τις παρούσες και επικείμενες μετρήσιμες και υπολογίσιμες οικονομικές επιπτώσεις, καταγράφονται σημαντικές εξελίξεις που ενδεχομένως σε ιδεολογικό επίπεδο να έχουν μεγαλύτερη σημασία από τους αριθμούς και τα μεγέθη αυτά καθ’ εαυτά. Το Σχέδιο Πόλσον, η βάση της επιχειρούμενης αντιμετώπισης της κρίσης από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, δεν σηματοδοτεί απλώς το τέλος του laissez-faire νεοφιλελευθερισμού επισημοποιώντας την παραδοχή ανεπάρκειας της αυτορρύθμισης και της αυτοϊσορροπίας του λειτουργικού ανταγωνισμού. Η προφανής και αυτονόητη αντίφαση δεν στέκει μετέωρη στην πορεία της εξέλιξης των ιδεολογικών και πολιτικοοικονομικών ρευμάτων, αλλά μπορεί να ιδωθεί ως ο αντίποδας των οικονομικών μεταστροφών στην ανατολική Ευρώπη της δεκαετίας του ’80 που κορυφώθηκαν με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού ως μορφής οικονομικής οργάνωσης, αφού επαναλαμβάνει το ιστορικό πεπρωμένο των μονολιθικών συστημάτων που όταν φτάνουν στο τέλμα των ορίων τους, ενισχύονται με ημίμετρα που προσφέρουν πρόσκαιρη αναζωογόνηση.
Τον Ιούνη του 1987, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ παρουσίασε στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης το σχέδιό του για τροποποιητικές παρεμβάσεις που θα ενίσχυαν τη σοβιετική οικονομία δηλώνοντας ότι «κάθε σημείο του προγράμματος της Περεστρόικα βασίζεται πλήρως στην αρχή για περισσότερο σοσιαλισμό». Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, το Ανώτατο Σοβιέτ αποφάσισε ότι οι κρατικές βιομηχανίες, πέρα από τον κεντρικό κρατικό σχεδιασμό, θα ρύθμιζαν την παραγωγή τους στη βάση της ζήτησης της αγοράς ώστε να καταστούν αυτοχρηματοδοτούμενες, υπό τον έλεγχο της διοίκησής τους και υπό περιορισμένη κεντρική εποπτεία, ενώ την επόμενη χρονιά επιτράπηκε η ιδιωτική ιδιοκτησία στον τομέα των επιχειρήσεων. Σήμερα, το Emergency Economic Stabilization Act, που εγκρίθηκε από το Κογκρέσο των ΗΠΑ, εξουσιοδοτεί την Κυβέρνηση να διαχειριστεί και να καλύψει την προβληματική οικονομική κατάσταση ιδιωτικών επιχειρήσεων, επεμβαίνοντας στη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς. Αν και ο ίδιος ο Χάνκ Πόλσον πριν από μερικούς μήνες δήλωνε με σαφήνεια ότι «μια ανοικτή, ανταγωνιστική και φιλελεύθερη οικονομική αγορά μπορεί να οδηγήσει σε αποτελεσματική κατανομή πόρων με τρόπο που να προωθεί τη σταθερότητα και την ευημερία πολύ καλύτερα από τον κρατικό παρεμβατισμό», είναι σαφές ότι πλέον ο νεοφιλελευθερισμός έπαψε να είναι νεοφιλελευθερισμός, όπως το 1987 ο κομουνισμός έπαψε να είναι κομουνισμός.
Η παραδοχή της ανεπάρκειας των κλειστών συστημάτων που προσδοκούν στην επαλήθευση των εξιδανικευμένων θεωρητικών τους βάσεων, οδηγεί εκ των πραγμάτων στην επιλογή του πραγματισμού και των συνθετικών σχημάτων οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης. Ο ρόλος του κοινωνικού κράτους ως προασπιστή της ευημερίας των πολιτών είναι παραδεκτός, αλλά μέσα από την πρόσφατη κρίση απελευθερώνεται και απενοχοποιείται για να υλοποιήσει την προοπτική του. Η σοφία για την καλή διαχείριση της οικονομίας δεν ανήκει αυτεπαγγέλτως στους φορείς του κεφαλαίου αλλά πηγάζει από τις ίδιους τους πολίτες και εκφράζεται μέσα από τα όργανα της δημοκρατικής πολιτείας. Και η λειτουργική συνεργασία όλων των συστατικών μερών της κοινωνίας και της αγοράς μπορεί να προσφέρει στους πολίτες κοινωνικό πλαίσιο σταθερότητας και ασφάλειας, όχι ως εύθραυστη προσωρινότητα αλλά ως πραγματικότητα.
[ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΠΟΛΙΤΗΣ"]
Τον Ιούνη του 1987, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ παρουσίασε στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης το σχέδιό του για τροποποιητικές παρεμβάσεις που θα ενίσχυαν τη σοβιετική οικονομία δηλώνοντας ότι «κάθε σημείο του προγράμματος της Περεστρόικα βασίζεται πλήρως στην αρχή για περισσότερο σοσιαλισμό». Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, το Ανώτατο Σοβιέτ αποφάσισε ότι οι κρατικές βιομηχανίες, πέρα από τον κεντρικό κρατικό σχεδιασμό, θα ρύθμιζαν την παραγωγή τους στη βάση της ζήτησης της αγοράς ώστε να καταστούν αυτοχρηματοδοτούμενες, υπό τον έλεγχο της διοίκησής τους και υπό περιορισμένη κεντρική εποπτεία, ενώ την επόμενη χρονιά επιτράπηκε η ιδιωτική ιδιοκτησία στον τομέα των επιχειρήσεων. Σήμερα, το Emergency Economic Stabilization Act, που εγκρίθηκε από το Κογκρέσο των ΗΠΑ, εξουσιοδοτεί την Κυβέρνηση να διαχειριστεί και να καλύψει την προβληματική οικονομική κατάσταση ιδιωτικών επιχειρήσεων, επεμβαίνοντας στη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς. Αν και ο ίδιος ο Χάνκ Πόλσον πριν από μερικούς μήνες δήλωνε με σαφήνεια ότι «μια ανοικτή, ανταγωνιστική και φιλελεύθερη οικονομική αγορά μπορεί να οδηγήσει σε αποτελεσματική κατανομή πόρων με τρόπο που να προωθεί τη σταθερότητα και την ευημερία πολύ καλύτερα από τον κρατικό παρεμβατισμό», είναι σαφές ότι πλέον ο νεοφιλελευθερισμός έπαψε να είναι νεοφιλελευθερισμός, όπως το 1987 ο κομουνισμός έπαψε να είναι κομουνισμός.
Η παραδοχή της ανεπάρκειας των κλειστών συστημάτων που προσδοκούν στην επαλήθευση των εξιδανικευμένων θεωρητικών τους βάσεων, οδηγεί εκ των πραγμάτων στην επιλογή του πραγματισμού και των συνθετικών σχημάτων οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης. Ο ρόλος του κοινωνικού κράτους ως προασπιστή της ευημερίας των πολιτών είναι παραδεκτός, αλλά μέσα από την πρόσφατη κρίση απελευθερώνεται και απενοχοποιείται για να υλοποιήσει την προοπτική του. Η σοφία για την καλή διαχείριση της οικονομίας δεν ανήκει αυτεπαγγέλτως στους φορείς του κεφαλαίου αλλά πηγάζει από τις ίδιους τους πολίτες και εκφράζεται μέσα από τα όργανα της δημοκρατικής πολιτείας. Και η λειτουργική συνεργασία όλων των συστατικών μερών της κοινωνίας και της αγοράς μπορεί να προσφέρει στους πολίτες κοινωνικό πλαίσιο σταθερότητας και ασφάλειας, όχι ως εύθραυστη προσωρινότητα αλλά ως πραγματικότητα.
[ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΠΟΛΙΤΗΣ"]
