Η τόνωση ως αφετηρία

Οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας του COVID-19 κατέστησαν απαραίτητη την διαφοροποίηση των κραταιών οικονομικών προσεγγίσεων σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, αναδεικνύοντας τους περιορισμούς και τις αδυναμίες τους. Ιδιαίτερα στο περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η μετάβαση από την επικρατούσα πολιτική της λιτότητας στην αναδυόμενη πολιτική της τόνωσης, διαμορφώνεται μέσα από την αντιπαράθεση της εμμονής στην εφαρμοζόμενη πρακτική και της διάθεσης για διαμόρφωση καταλληλότερων προσεγγίσεων. Ωστόσο, οι δρομολογούμενες πολιτικές τόνωσης της οικονομίας, σε αντιδιαστολή με τις προηγουμένως εφαρμοζόμενες πολιτικές οικονομικής λιτότητας, δεν αποτελούν τον προορισμό και τον αυτοσκοπό, αλλά την αφετηρία και την οδό για την ανάκαμψη και την ευημερία. Δηλαδή, η χρηματοδότηση, η επιδότηση και η δανειοδότηση των επιχειρήσεων και των πολιτών, αφενός είναι απαραίτητη, αλλά αφετέρου δεν είναι αρκετή για να αναχαιτίσει την διογκούμενη οικονομική ύφεση. Κομβικής σημασίας είναι η αναπτυξιακή αξιοποίηση των διατιθέμενων οικονομικών πόρων, ώστε πέρα από την βραχυπρόθεσμη ανακούφιση, να αποδίδουν μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη προστιθέμενη αξία. Διαφορετικά, θα πρόκειται για μία μεγάλη χαμένη ευκαιρία, που θα αποτελέσει μια ενδιάμεση ανάπαυλα πριν από την επαναφορά στις παθογένειες της προηγούμενης κανονικότητας. 

Η αποτελεσματική αξιοποίηση της τόνωσης οφείλει να εστιάζεται στην στοχευμένη αναβάθμιση των δυνατοτήτων του κράτους, των επιχειρήσεων και των πολιτών, ώστε να είναι σε θέση να λειτουργήσουν καλύτερα στο σύγχρονο απαιτητικό περιβάλλον. Προς αυτή την κατεύθυνση, είναι απαραίτητος ο ενιαίος αναπτυξιακός σχεδιασμός  μέσα από την συνεργασία των κοινωνικών εταίρων υπό τον συντονισμό και την εποπτεία του κράτους, ώστε να αποφεύγεται ο αυτοσχεδιασμός και η αποσπασματικότητα υπό την προσδοκία της λεγόμενης αυτορρύθμισης.  Ειδικότερα, είναι σημαντική η ενίσχυση του κράτους αναφορικά με την γενικότερη άσκηση της δημόσιας διοίκησης μέσα από την απλοποίηση των υφιστάμενων διαδικασιών και την εισαγωγή σύγχρονων τεχνολογικών υποδομών, ενώ είναι απαραίτητη η επανοικοδόμηση του κράτους πρόνοιας με έμφαση στους τομείς της δημόσιας εκπαίδευσης, της δημόσιας υγείας και της κοινωνικής πολιτικής, καθώς και η ενίσχυση του τομέα της ασφάλειας των πολιτών. Παράλληλα είναι σημαντική η περαιτέρω ποιοτική αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, τόσο προς την εσωτερική όσο και προς την εξωτερική αγορά, ενώ είναι απαραίτητη η επικέντρωση στην περαιτέρω ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού. Ακόμη, είναι σημαντική η προώθηση ενός λειτουργικού και διαφανούς πλαισίου επιχειρηματικής δραστηριότητας, και η διαμόρφωση ενός δικαιότερου έμπρακτα εφαρμοζόμενου πλαισίου εργασιακών σχέσεων. Επίσης, είναι σημαντική η επίτευξη της διασύνδεσης της ακαδημαϊκής έρευνας και της καινοτομίας με την αγορά και τον επιχειρηματικό κόσμο, για την δημιουργία νέων, καινοτόμων και σύγχρονων προϊόντων και υπηρεσιών που θα είναι ανταγωνιστικά σε διεθνές επίπεδο.

Η τόνωση της οικονομίας είναι απαραίτητη για την αποφυγή της περιδίνησης στην ύφεση. Όμως η αναπτυξιακή αξιοποίηση της τόνωσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για την επανεκκίνηση της οικονομίας με καλύτερους όρους, καλύτερες προϋποθέσεις και καλύτερες προοπτικές. Οι προηγούμενες δεκαετίες βρίθουν παραδειγμάτων πολλών κρατών που απέτυχαν να αξιοποιήσουν εποικοδομητικά τις χρηματοδοτικές δυνατότητες που είχαν στην διάθεσή τους, οι οποίες είτε αγνοήθηκαν, είτε εξαφανίστηκαν, είτε διασπαθίστηκαν. Στη σημερινή συγκυρία, η συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών της είναι άμεσα συνυφασμένη με την ουσιαστική αξιοποίηση των οικονομικών πόρων που συνεπάγεται η εφαρμογή των πολιτικών τόνωσης της οικονομίας. Επειδή εξάλλου, η αποτελεσματική εφαρμογή της τόνωσης, θα σημάνει την οριστική απομάκρυνση από τις ιδεολογικές αγκυλώσεις που επέβαλαν τις πολιτικές της λιτότητας.   

[Εφημερίδα "Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ"]

Κορωνοϊός, δημοκρατία και αυταρχισμός

Η επίδραση της πανδημίας του κορωνοϊού στην πολιτική ζωή είναι  προφανής και εκτενής διεθνώς, ενώ γίνεται ιδιαίτερα αισθητή σε σχέση με τον τρόπο διαχείρισης της εξουσίας υπό τις έκτακτες συνθήκες της ιδιάζουσας και πολυεπίπεδης κρίσης. Παρόλο που η διάκριση μεταξύ της δημοκρατικής και της αυταρχικής διαχείρισης της εξουσίας είναι σαφής και ξεκάθαρη, οι έκτακτες συνθήκες δημιουργούν γκρίζες ζώνες ανοχής, όπου κάποιες αμφιλεγόμενες πρακτικές καθίστανται υπό τις περιστάσεις ευρύτερα ανεκτές, ως απαραίτητες για λόγους δημοσίου συμφέροντος και βιολογικής επιβίωσης. Ωστόσο, για την αποφυγή της ανεπαίσθητης κανονικοποίησης της όποιας μετάβασης από την δημοκρατία στον αυταρχισμό, είναι σημαντική η κριτική αξιολόγηση, τόσο από τις κυβερνήσεις όσο και από τις κοινωνίες, των διαφόρων εφαρμοζόμενων πρακτικών, από πλευράς κινήτρων, αναγκαιότητας, έντασης, έκτασης και διάρκειας.

Ως πολιτικός αυταρχισμός προσδιορίζεται συνήθως η διακυβέρνηση στα πλαίσια της οποίας η εκάστοτε κεντρική κυβέρνηση συγκεντρώνει υπερεξουσίες  - χωρίς ελέγχους και ισορροπίες - τις οποίες επιδιώκει στοχευμένα να αυξήσει και να διαιωνίσει, ενώ παράλληλα οι ατομικές και συλλογικές πολιτικές ελευθερίες συστέλλονται και αναστέλλονται. Παρόλο που τα αυταρχικά καθεστώτα προσδιορίζονται συχνά ως ολιγαρχικά, μονοκομματικά ή δικτατορικά, τα δημοκρατικά κράτη δεν διαθέτουν πολιτική ανοσία στον αυταρχισμό. Ο αυταρχισμός μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά ή να αναπτυχθεί σταδιακά σε οποιοδήποτε πολιτικό περιβάλλον όταν οι συνθήκες καταστούν πρόσφορες, όταν ορισμένοι το επιδιώξουν και όταν κάποιοι το επιτρέψουν. 
Έτσι, υπό την υφιστάμενη πανδημία, οι συνθήκες διεθνώς καθίστανται πρόσφορες για την ανάδυση του αυταρχισμού, οι διαχειριστές της εξουσίας επιδιώκουν αποφασιστικά την διεύρυνση του ρόλου τους και οι πολίτες επιτρέπουν ανεκτικά την διαφοροποίηση που προκύπτει, η οποία γίνεται αντιληπτή σαν αναπόδραστη αναγκαιότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, σε διάφορες χώρες λαμβάνονται σχετικές αποφάσεις και εφαρμόζονται σχετικά μέτρα: Π.χ. υπάρχουν περιπτώσεις κρατών όπου ενοχοποιούνται συγκεκριμένες μειονότητες, ανατροφοδοτείται ο κοινωνικός αυτοματισμός, ασκείται εκφοβισμός στην κριτική των κυβερνητικών χειρισμών, στοχοποιούνται τα εναλλακτικά αφηγήματα, διαστρεβλώνονται τα στατιστικά στοιχεία, εισάγονται μορφές τεχνολογικής παρακολούθησης, περιορίζονται οι ατομικές ελευθερίες, ενισχύονται οι δυνατότητες των σωμάτων ασφαλείας, αυξάνονται άκριτα οι αρμοδιότητες της εκτελεστικής εξουσίας, αναστέλλονται εκλογές, διευρύνονται κυβερνητικές θητείες ή υιοθετούνται υστερόβουλες συνταγματικές αλλαγές.

Ίσως η βασικότερη διαφορά που έχει μια δημοκρατική διακυβέρνηση με μια αυταρχική διακυβέρνηση είναι η εξής: Αφενός, στην περίπτωση της πρώτης αυτοί που έχουν την εξουσία είναι συμφιλιωμένοι με το ενδεχόμενο να την απωλέσουν, θέτοντας τους εαυτούς τους στην κρίση του λαού και αποδεχόμενοι ως αυτονόητη την πολιτική εναλλαγή. Αφετέρου, στην περίπτωση της δεύτερης αυτοί που έχουν την εξουσία θεωρούν αδιανόητο να την χάσουν, ταυτίζοντας τους εαυτούς τους με το συμφέρον και την επιβίωση του λαού, παρουσιάζοντας ως επικίνδυνη την ενδεχόμενη πολιτική αλλαγή. Δηλαδή, σε μια δημοκρατική διακυβέρνηση οι κυβερνώντες σέβονται και εφαρμόζουν τους πολιτικούς κανόνες, ενώ σε μια αυταρχική διακυβέρνηση οι κυβερνώντες επιδιώκουν να φέρουν τους πολιτικούς κανόνες στα μέτρα τους ώστε να τους εξυπηρετούν και με βάση αυτούς να συνεχίσουν να κυβερνούν στο διηνεκές. Και επειδή η παγκόσμια κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού έχει συγκεκριμένο ορίζοντα και ημερομηνία λήξης που είναι συναρτημένος με την πρόοδο των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας, στο μεσοδιάστημα είναι απαραίτητη η διατήρηση των δημοκρατικών αντανακλαστικών των δημοκρατικών κυβερνήσεων και των δημοκρατικών κοινωνιών, ώστε να εξακολουθήσουν να είναι δημοκρατικές κυβερνήσεις και δημοκρατικές κοινωνίες στο μέλλον. 

[Εφημερίδα "Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ"]

Αναδυόμενες πολιτικές επιπτώσεις της πανδημίας

Οι πολιτικές επιπτώσεις που εξελικτικά προκύπτουν ως αποτέλεσμα της πανδημίας του COVID-19, είναι σημαντικές και ενδιαφέρουσες. Η προσδοκία της επαναφοράς στην κανονικότητα είναι κατανοητή και αναμενόμενη, όμως η νέα κανονικότητα θα διαφέρει πιθανότητα κατά πολύ από την προηγούμενη. Ο νέος κόσμος που διαμορφώνεται ενδεχομένως να είναι καλύτερος ή χειρότερος, αναλόγως της εξέλιξης διαφόρων παραμέτρων που αλληλοεπιδρούν με την παρούσα  κατάσταση, οδηγώντας σε διάφορα θετικά ή αρνητικά δυνητικά αποτελέσματα.

Ορισμένες από αυτές τις παραμέτρους σε διάφορα επίπεδα, μπορούν να προσδιοριστούν ως ακολούθως:

1. Αναδεικνύεται η αναγκαιότητα της διεθνούς συνεργασίας και προετοιμασίας για την συντονισμένη διαχείριση τόσο της υφιστάμενης όσο και μελλοντικών ανάλογων κρίσεων, αφού διαπιστώνεται ότι η αποσπασματική διαχείριση σε εθνικό ή ακόμα και περιφερειακό επίπεδο έχει πεπερασμένες δυνατότητες. 
2. Ενισχύεται η εθνική αποστασιοποίηση και κατ' επέκταση ο εθνικός απομονωτισμός, παράλληλα με την κοινωνική αποστασιοποίηση, εξαιτίας της αντίληψης για τη φύση της μετάδοσης του νέου κορωνοϊού (2019-nCoV) και της καχυποψίας για την αποτελεσματικότητα των μέτρων που εφαρμόζονται σε άλλα εθνικά πλαίσια.
3. Αναδύονται οι αδυναμίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι αποκλίνουσες προτεραιότητες των κρατών μελών αναφορικά με την έμπρακτη εφαρμογή της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και την εφαρμογή πολιτικών αντιμετώπισης των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας. 
4. Ενισχύεται η αντίληψη για τη σημαντικότητα του ρόλου του κράτους σε συγκεκριμένους τομείς όπως η δημόσια υγεία, η πολιτική προστασία, οι δημόσιες υποδομές και ο αναπτυξιακός σχεδιασμός σε αντιδιαστολή με την προηγουμένως επικρατούσα αντίληψη για οριζοντίως λιγότερο κράτος και περισσότερη ελευθερία στις λεγόμενες δυνάμεις της αγοράς.
5. Επικρατεί η άσκηση πολιτικής χαμηλού ρίσκου για την διαχείριση της κρίσης, όπου οι εθνικές κυβερνήσεις μετακυλούν την λήψη αποφάσεων στους εκάστοτε επιστημονικά αρμόδιους, καθιστώντας ασαφή την πολιτική ευθύνη για τις ευρύτερες επιπτώσεις των πολιτικών επιλογών.
6. Καθίσταται επίκαιρη η πολιτική τόνωσης της οικονομίας για την αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας, σε αντιδιαστολή με την πολιτική λιτότητας που επικράτησε κατά τη διαχείριση της προηγούμενης οικονομικής κρίσης. 
7. Εξακολουθούν πολλές εθνικές κυβερνήσεις να βρίσκονται σε αναζήτηση βηματισμού για την εφαρμογή της πολιτικής για τόνωση της οικονομίας, αφού πέρα από την εισαγωγή μέτρων αρχικής ανακούφισης, τελούν υπό διαμόρφωση τα απαραίτητα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα πακέτα μέτρων. 
8. Δημιουργούνται προϋποθέσεις για υιοθέτηση, αποδοχή και κανονικοποίηση αυταρχικών και ολοκληρωτικών πολιτικών, υπό το φως του φόβου και του πανικού που αναπτύσσονται λόγω των γνωστών και άγνωστων χαρακτηριστικών του κορωνοϊού.
9. Ενισχύεται περαιτέρω η τοξικότητα της δημόσιας συζήτησης, ιδιαίτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου οι εκφραζόμενες απόψεις καθίστανται επιπρόσθετα φορτισμένες, αφού διάφορα ζητήματα τίθενται πλέον στη βάση του διακυβεύματος της ζωής και του θανάτου. 
10. Κλιμακώνονται σταδιακά κάποιες, προϋπάρχουσες ή μη, γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις, είτε ως αποτέλεσμα ενισχυόμενων αναγκών, είτε ως προϊόν ανάγνωσης συγκεκριμένων επεκτατικών ευκαιριών, είτε ως απότοκο της ανάγκης εθνικών κυβερνήσεων για εσωτερικό αποπροσανατολισμό.

Αναμένεται ότι οι επικείμενες εξελίξεις αναφορικά με την πρόληψη, τη διάγνωση και την θεραπεία του ιού θα είναι καθοριστικές για τις πολιτικές επιπτώσεις της πανδημίας, αλλά στο μεσοδιάστημα η πολιτική κατάσταση σε διεθνές επίπεδο παραμένει ρευστή. Το πολιτικό περιβάλλον της πανδημίας είναι αχαρτογράφητο και αστάθμητο, όμως η χαρτογράφηση και η στάθμιση είναι απαραίτητες για την ομαλοποίηση των πραγμάτων. Εξάλλου, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο χρειάζεται ψυχραιμία και ορθολογισμός, ώστε οι αρνητικές πολιτικές εξελίξεις να περιοριστούν και οι θετικές πολιτικές προοπτικές να επικρατήσουν.

[Εφημερίδα "Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ"]