Διδάγματα από το 2004

Για να καταστεί επιτυχημένη η τρέχουσα προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού, είναι σημαντικό να αντληθούν διδάγματα από την αποτυχημένη διαδικασία του 2004. Πέρα από τη σημασία που αποδίδεται στις διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και στη λεγόμενη περιρρέουσα ατμόσφαιρα εκείνης της περιόδου, τα σημαντικότερα στοιχεία που καθόρισαν το τελικό αρνητικό αποτέλεσμα περιλαμβάνονταν σε αυτήν καθ’ εαυτήν τη συμφωνία που τότε τελικά διαμορφώθηκε. Έτσι, κατά τις τωρινές διαπραγματεύσεις, αυτά τα στοιχεία δεν πρέπει να επαναληφθούν με τρόπο που να επιβαρύνουν ξανά μια νέα συμφωνία, αυξάνοντας της πιθανότητες μιας νέας απόρριψης. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος, ενόψει της διαχείρισης του αρνητικού αποτελέσματος του Δημοψηφίσματος του 2004, κατέγραψε αναλυτικά τα σημαντικότερα προβληματικά στοιχεία του Σχεδίου Ανάν που οδήγησαν την ελληνοκυπριακή κοινότητα στην απόρριψή του, στα πλαίσια εγγράφου που αξιοποιήθηκε για την ενημέρωση της διεθνούς κοινότητας. Αυτά τα στοιχεία είναι χρήσιμο σήμερα να επισημαίνονται εποικοδομητικά, ως συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προς αποφυγήν, αφού η επιθυμία όλων είναι η κατάληξη σε μια συμφωνία που να μπορεί να υποστηριχθεί και να εγκριθεί από τη μεγάλη πλειοψηφία των Κυπρίων πολιτών. Εξάλλου, ο βασικότερος λόγος της απόρριψης του Σχεδίου Ανάν ήταν η επιδίωξη μιας καλύτερης λύσης του Κυπριακού, και όχι η επίκληση προφάσεων για την απόρριψη οποιασδήποτε λύσης του Κυπριακού.

Καταγράφοντας τους λόγους απόρριψης του Σχεδίου Ανάν, ο Τάσσος Παπαδόπουλος επεσήμαινε ότι η ελληνοκυπριακή κοινότητα αξιολόγησε αρνητικά συγκεκριμένες πτυχές του περιεχομένου του: Κεντρική θέση σε αυτή την αξιολόγηση έλαβαν τα θέματα που αφορούσαν την ασφάλεια, αφού το Σχέδιο Ανάν προνοούσε «την παρουσία τουρκικών στρατευμάτων εις το διηνεκές, ακόμη και μετά την πιθανή ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ» και «τη διατήρηση της Συμφωνίας Εγγύησης για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, με διευρυμένο πεδίο επέμβασης σε σύγκριση με την Συμφωνία του 1960». Σημαντικό αρνητικό ρόλο διαδραμάτισε η παραμονή σημαντικού αριθμού εποίκων, αφού «45000 Τούρκοι έποικοι θα αποκτούσαν την κυπριακή υπηκοότητα, πέραν εκείνων που είναι παντρεμένοι με Τ/κ ή έχουν γεννηθεί στην Κύπρο, συν 20000 ακόμη που θα αποκτούσαν μόνιμη κατοικία με την προοπτική να αποκτήσουν την υπηκοότητα εντός τεσσάρων χρόνων», ενώ θα επιτρεπόταν «η μόνιμη ροή Τούρκων πολιτών στην Κύπρο». Ιδιαίτερη ήταν η σημασία των προβλημάτων στον τομέα της λειτουργικότητας, αφού θα δημιουργείτο «ένα πολύπλοκο και δυσλειτουργικό κράτος, με την πιθανότητα διαρκών αδιεξόδων σε καθαρά πολιτικά θέματα μη κατάλληλα για δικαστική επιδιαιτησία», ενώ σε σχέση με το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, «ορισμένες πρόνοιες αποτελούσαν καθαρή παραβίαση ή μακροχρόνια αναστολή - αφαίρεση της απόλαυσης θεμελιωδών δικαιωμάτων». Σε σχέση με την επιστροφή των προσφύγων ο Τάσσος Παπαδόπουλος σημείωνε ότι το Σχέδιο Ανάν «αρνιόταν στην πλειοψηφία των προσφύγων το δικαίωμα της επιστροφής στα σπίτια τους με ασφάλεια», ενώ σχετικά με το περιουσιακό, «ο προτεινόμενος περίπλοκος μηχανισμός σχετικά με την εξάσκηση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας των προσφύγων, με τους πολυάριθμους όρους που συνοδεύουν την αποκατάσταση της ιδιοκτησίας, απέτυχαν να πείσουν ότι πραγματικά θα λειτουργούσαν», και ταυτόχρονα, λόγω της έλλειψης ρυθμίσεων σε σχέση με την οικονομική πτυχή, οι Ελληνοκύπριοι θα αναλάμβαναν «την υποχρέωση να πληρώσουν τις μεγάλες αξιώσεις για απώλεια χρήσης περιουσιών στις τουρκοκρατούμενες περιοχές». Επίσης προβληματική θα ήταν η συμμετοχή της επανενωμένης Κύπρου στην ΕΕ, αφού η Κύπρος δεν θα μπορούσε «να θέσει τα λιμάνια και τα αεροδρόμιά της στη διάθεση της ΕΕ, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας, χωρίς τη συγκατάθεση Ελλάδας και Τουρκίας». Τέλος, ο Τάσσος Παπαδόπουλος επεσήμαινε ότι το Σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε επειδή δεν υπήρχαν σαφείς διαδικασίες για την εφαρμογή του, αφού «δεν περιείχε πρόνοιες, οι οποίες θα διασφάλιζαν πέρα από κάθε αμφισβήτηση την εφαρμογή της συμφωνίας, ιδίως για τις πρόνοιες που απαιτείται η συνεργασία της Τουρκίας».

Τόσο η άκριτη αποδοχή οποιασδήποτε λύσης, όσο και η άκριτη απόρριψη οποιασδήποτε λύσης, αποτελούν εξίσου λανθασμένες επιλογές. Το Σχέδιο Ανάν δεν απορρίφθηκε λόγω κεκτημένου απορριπτισμού, αλλά επειδή είχε ορισμένα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία κρίθηκαν από την ελληνοκυπριακή κοινότητα ως προβληματικά. Για τη δημιουργία θετικών προοπτικών έγκρισης μιας  νέας συμφωνίας για λύση του Κυπριακού, αυτά τα προβληματικά χαρακτηριστικά είναι απαραίτητο να απουσιάζουν. Για την απελευθέρωση και την επανένωση της πατρίδας μας χρειάζεται σαφής προσδιορισμός των στόχων μας και σαφής ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μας. Η Κύπρος δεν έχει την πολυτέλεια για μια νέα αποτυχημένη προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού , αφού κάτι τέτοιο θα οδηγήσει στην περαιτέρω εδραίωση της διχοτόμησης. Και για την αποφυγή μιας νέας αποτυχίας, τα διδάγματα του 2004 πρέπει να ληφθούν πολύ σοβαρά υπόψη, έτσι ώστε να επιτευχθεί μια καλύτερη λύση, με το σωστό περιεχόμενο, που να δημιουργεί συνθήκες πολιτικής σταθερότητας και κοινωνικής ευημερίας για τη χώρα μας και το λαό μας.

[Εφημερίδα Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ]

Η “περίφημη ψυχραιμία” του Sonny Corleone

Μία από τις λιγότερο γνωστές ατάκες της κινηματογραφικής ταινίας "The Godfather" (1972) του Francis Ford Coppola, είναι η ειρωνική συμβουλή που απευθύνει διά τηλεφώνου ο Virgil Sollozzo προς τον οξύθυμο Sonny Corleone, μετά από την απόπειρα δολοφονίας του πατέρα του και ενόψει της μεταφοράς συμβιβαστικών προτάσεών από τον σύμβουλό του, Tom Hagen: “Listen to everything he has to say before you do anything. And don't lose that famous temper of yours, uh Sonny?” (“Άκου όσα έχει να σου πει πριν κάνεις ο,τιδήποτε. Και μην χάσεις την περίφημη ψυχραιμία σου, εντάξει Sonny;”) Ωστόσο, ο Sonny δεν κατάφερε να κρατήσει για πολύ την ψυχραιμία του. Σύντομα παρασύρθηκε και έδρασε συναισθηματικά, χωρίς να αξιολογήσει με ψυχραιμία τα δεδομένα. Με αποτέλεσμα να παγιδευτεί σε ενέδρα και να καταλήξει νεκρός, γαζωμένος με μερικές δεκάδες σφαίρες.

Δυστυχώς στη χώρα μας, οι διακυμάνσεις της ψυχραιμίας στα πλαίσια της δημόσιας συζήτησης είναι ανάλογες με αυτές του Sonny Corleone: Απουσιάζει η νηφαλιότητα, απουσιάζει η υπομονή, απουσιάζει η μετριοπάθεια. Εκφράζονται απόψεις του βάθους και του ύψους, του μηδενισμού και της ωραιοποίησης, του μαύρου και του άσπρου. Ιδιαίτερα σε σχέση με το Κυπριακό Πρόβλημα, η έφεση προς αυτή την κατεύθυνση είναι διαχρονικά προεξάρχουσα, περιορίζοντας τις δυνατότητες για ψύχραιμη αξιολόγηση των δεδομένων, για μεθοδικό σχεδιασμό των επόμενων βημάτων, και για συλλογική ανάληψη των ευθυνών που αφορούν τις μεγάλες εθνικές αποφάσεις. Η προσέγγιση της τρέχουσας διαπραγματευτικής διαδικασίας δεν ξεφεύγει από το σχήμα της πόλωσης, όμως, τόσο ο μηδενισμός, όσο και η ωραιοποίηση των εξελίξεων, είναι λάθος. Επειδή αμφότερες οι προσεγγίσεις εκπηγάζουν, μεταξύ άλλων, από την ελλειμματική ψυχραιμία των φορέων τους.    

Ο μηδενισμός της κατάστασης αποτελεί υπερβολή: Η διαπραγματευτική διαδικασία πραγματοποιείται υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών και υπό το γενικότερο πλαίσιο που καθορίζεται από το Συμβούλιο Ασφαλείας. Η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση λειτουργεί θετικά για μια σειρά παραμέτρων που αφορούν την εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Η γεωπολιτική συγκυρία ευνοεί την επιθυμία του δυτικού κόσμου για σταθερότητα στην περιοχή και εξισορρόπηση ισχύος στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Η παρουσία του Μουσταφά Ακκιντζί στην ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας λειτουργεί θετικά, αφού ο ρόλος του αναμένεται να είναι πιο εποικοδομητικός από αυτόν του προκατόχου του. Ταυτόχρονα, η ωραιοποίηση της κατάστασης επίσης αποτελεί υπερβολή: Οι ασάφειες που αφορούν τη βάση των διαπραγματεύσεων αφήνουν περιθώρια για διαφορετικές ερμηνείες, που παραμένουν αδιευκρίνιστες. Η ηγεσία των Τουρκοκυπρίων, παρά την όποια θετική της διάθεση, έχει περιορισμένες δυνατότητες λήψης αποφάσεων στα θέματα που αφορούν την διεθνή πτυχή του Κυπριακού. Η Τουρκία δεν έχει επιδείξει διάθεση για υπαναχωρήσεις από τις αδιάλλακτες θέσεις της, ενώ η διεθνής κοινότητα δεν έχει ακόμη δείξει αποφασιστικότητα για άσκηση πιέσεων προς αυτή την κατεύθυνση.

Αντί του μηδενισμού και της ωραιοποίησης, χρειάζεται ψυχραιμία και νηφαλιότητα. Χρειάζεται επιμονή στη διεκδίκηση της λύσης και της επανένωσης, χωρίς παλινδρομήσεις και χωρίς αμφιταλαντεύσεις. Χρειάζεται συνέπεια στις διαχρονικές θέσεις που αφορούν την αποκατάσταση των πληγέντων της εισβολής και της κατοχής, την επιδιωκόμενη μορφή λύσης, τη μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, την ενότητα του κράτους, την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των βασικών ελευθεριών, τη λειτουργικότητα και τη βιωσιμότητα, την ασφάλεια και την πολιτική σταθερότητα. Χρειάζεται επικέντρωση στην ουσία των διαπραγματεύσεων, κατάθεση εποικοδομητικών προτάσεων, και αποφυγή αμφιλεγόμενων ενεργειών . Χρειάζεται διαφανής και αναλυτική ενημέρωση της κοινής γνώμης, ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν το περιεχόμενο των διαπραγματεύσεων και να μην είναι επιρρεπείς στην παραπληροφόρηση που εξυπηρετεί σκοπιμότητες. Χρειάζεται η συνεργασία όλων των πολιτικών δυνάμεων για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού υπό τις περιστάσεις αποτελέσματος, το οποίο θα συναξιολογηθεί και θα συνεξεταστεί, είτε θετικά, είτε αρνητικά, όταν οριστικοποιηθεί. Χρειάζεται ετοιμότητα για έγκριση μιας καλής συμφωνίας και για απόρριψη μιας κακής συμφωνίας, με προετοιμασία και για τα δύο σενάρια, ώστε να μην βρεθούμε μετέωροι και προ εκπλήξεων, χωρίς ολοκληρωμένο σχεδιασμό για όλα τα ενδεχόμενα.  

Το ταμπεραμέντο, το πάθος και η εκρηκτικότητα του Sonny Corleone, ασκούσαν μια ιδιαίτερη γοητεία στο περιβάλλον του. Ερμηνεύονταν ως ηγετικά χαρακτηριστικά, ως θάρρος, ως μαγκιά και ως παλληκαριά. Όμως, όταν πλέον ο πατέρας του κλήθηκε να προβεί σε αξιολόγηση των ευθυνών του παρορμητικού Sonny ως επικεφαλής της οικογένειας και του μεθοδικού Tom ως συμβούλου της οικογένειας, το συμπέρασμα ήταν ενδιαφέρον: “Tom, I never thought you were a bad Consigliere. I thought Sonny was a bad Don, rest in peace” (“Tom, ποτέ δεν θεώρησα ότι ήσουν κακός σύμβουλος. Θεωρώ όμως ότι ο Sonny ήταν κακός αρχηγός, ο Θεός να τον αναπαύσει”). Στη δική μας περίπτωση, όπως και αν αξιολογηθούν οι αρχηγοί, το κόστος σε περίπτωση αποτυχίας, θα το πληρώσει ο λαός. Και επειδή δεν υπάρχει η πολυτέλεια για λάθη, χρειαζόμαστε ψυχραιμία και νηφαλιότητα. 

[Εφημερίδα Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ]