"Tubkdam": Τα πλεονάσματα της λιτότητας

Στη Μογγολία εντοπίστηκε μια άριστα διατηρημένη μούμια βουδιστή μοναχού σε στάση διαλογισμού που εκτιμάται ότι είναι ηλικίας 200 ετών. Σύμφωνα με τον Δρ. Μπάρι Κερζίν, στενό συνεργάτη του Δαλάι Λάμα, ο συγκεκριμένος μοναχός δεν είναι νεκρός, αλλά βρίσκεται στην ανώτατη κατάσταση διαλογισμού που ονομάζεται "tubkdam", όπου εάν καταφέρει να φτάσει ο διαλογιστής, τότε "γίνεται Βούδας". Στα πλαίσια της εφαρμογής των πολιτικών της λιτότητας, η αντίστοιχη κατάσταση με το "tubkdam" είναι η επίτευξη του λεγόμενου “πρωτογενούς πλεονάσματος”, που καταδεικνύει ότι το κράτος έχει καταφέρει να τιθασεύσει τα “πάθη” του και να περιορίσει τις “σπατάλες” του, βαδίζοντας στην οδό της δημοσιονομικής αρετής. Όμως στην πραγματικότητα, θα έχει την ίδια κατάληξη με το βουδιστή μοναχό της Μογγολίας.

Στα κράτη που βρίσκονται υπό μνημονιακό καθεστώς επιβάλλονται όροι αυστηρότεροι από αυτούς του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού, αφού υποχρεώνονται να διαμορφώνουν πλεονασματικούς προϋπολογισμούς, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από σκληρή λιτότητα και ανύπαρκτες αναπτυξιακές δυνατότητες, αφού τα ποσά του πλεονάσματος πηγαίνουν κατευθείαν στην αποπληρωμή του παλαιού χρέους. Π.χ., το Μνημόνιο της Ελλάδας ορίζει ότι πρέπει να επιτευχθεί πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 3% για το 2015 και 4,5%  για το 2016 και για το 2017. Αντίστοιχα, το Μνημόνιο της Κύπρου ορίζει ότι πρέπει να επιτευχθεί πρωτογενές πλεόνασμα ύψους  2.5% για το 2017 και 4% από το 2018 και εντεύθεν. Τα πλεονάσματα είναι προφανώς θετικά όταν προκύπτουν μέσα από την ανάπτυξη της οικονομίας και όταν αξιοποιούνται για την ανάπτυξη της οικονομίας. Όμως όταν δεν συμβαίνει αυτό, τα πράγματα περιπλέκονται.

Για να επιτευχθεί ο στόχος του πρωτογενούς πλεονάσματος, τα κράτη υποχρεώνονται να εφαρμόζουν πολιτικές σκληρής λιτότητας μέσα από μειώσεις μισθών, μειώσεις κοινωνικών δαπανών και μειώσεις δημοσίων δαπανών οι οποίες οδηγούν σε ένα φαύλο κύκλο ύφεσης. Π.χ. αντί εξορθολογισμού του κρατικού μισθολογίου γίνονται άκριτες μειώσεις μισθών των δημοσίων υπαλλήλων, υπό το φως του κοινωνικού αυτοματισμού. Όμως αυτό οδηγεί στην υποτίμηση της αξίας της εργασίας και στην περαιτέρω μείωση των μισθών των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, ενώ ταυτόχρονα μειώνεται η αγοραστική δύναμη ενός σημαντικού μέρους της κοινωνίας, με αποτέλεσμα τη μείωση του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων, τις απολύσεις και την αύξηση της ανεργίας. Κατά ανάλογο τρόπο, οι μειώσεις των κοινωνικών δαπανών αφήνουν εκτεθειμένες τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και οι μειώσεις των δημοσίων δαπανών περιορίζουν τις αναπτυξιακές δυνατότητες της οικονομίας.

Στην πράξη, λόγω της ύφεσης που προκύπτει από τη λιτότητα, το μέγεθος της οικονομίας των χωρών που εφαρμόζουν αυτές τις πολιτικές μειώνεται, με αποτέλεσμα τα πλεονάσματα να είναι επίσης σημαντικά μειωμένα. Π.χ., το ΑΕΠ της Ελλάδας ήταν €233.2 δις το 2008 και μετά από την εφαρμογή των πολιτικών λιτότητας συρρικνώθηκε στα €185.0 το 2014, δηλαδή μειώθηκε κατά 20.6%. Έτσι, ενώ ένα πλεόνασμα ύψους 4.5% το 2008 θα ήταν €10.5 δις, το ίδιο ποσοστό πλεονάσματος για το 2014 θα ήταν μόνο €8.3 δις.

Μέσα από όλα αυτά δημιουργείται ένα οξύμωρο σχήμα, όπου οι πολίτες κάνουν συνεχώς θυσίες, οι κυβερνήσεις πληρώνουν διαρκώς πολιτικό κόστος, και η οικονομία βυθίζεται διαρκώς όλο και βαθύτερα στην ύφεση. Δηλαδή, ενώ ταλαιπωρούνται όλοι, στο τέλος δεν κερδίζει κανένας. Και όταν μέσα από την εφαρμογή μιας πολιτικής δεν κερδίζει κανείς, τότε παράλληλα με το μεγάλο κόστος του παρόντος, δημιουργούνται απορίες για τον πολιτικό αναλυτή του μέλλοντος, αντίστοιχες με τις σύγχρονες απορίες για τη μούμια του βουδιστή μοναχού της Μογγολίας.

[Εφημερίδα "Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ"]

Το κόστος μιας λάθος ιδέας

Ένας από τους σημαντικότερους οικονομολόγους όλων των εποχών, ο John Keynes, είχε πει ότι “οι επικρατούσες ιδέες, ανεξαρτήτως ορθότητας, είναι πιο ισχυρές από τα κατεστημένα συμφέροντα”, υπογραμμίζοντας πως “ιδιαίτερα όταν οι ιδέες είναι λανθασμένες, είναι πολύ πιο επικίνδυνες από τα κατεστημένα συμφέροντα”. Στην περίπτωση της διαχείρισης των επιπτώσεων της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση, διαφαίνεται ότι το ρόλο της λάθος ιδέας διαδραματίζει η “λιτότητα”, προκαλώντας τεράστιο κόστος για τα κράτη, για τους πολίτες, για την κοινωνία και για τις επιχειρήσεις.

Από το 2008 που ξεκίνησε η εφαρμογή της ιδέας της λιτότητας μέχρι σήμερα, έχει παρέλθει πλέον ουσιαστικός χρόνος, που δίνει τη δυνατότητα της αξιολόγησης των αποτελεσμάτων της, τα οποία δυστυχώς δεν είναι θετικά. Ως αποτέλεσμα της λάθος ιδέας, το δημόσιο χρέος στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκε κατά πολύ, αφού ο διαρκής νέος δανεισμός για την ικανοποίηση του παλαιού δανεισμού χωρίς αναπτυξιακές δραστηριότητες, οδηγεί σε ένα αδιέξοδο φαύλο κύκλο ύφεσης, που μειώνει σημαντικά το ΑΕΠ, εκτοξεύοντας, το δημόσιο χρέος των κρατών της Ευρωζώνης από το 69.3% (2008) στο 92.1% (2014). Αντίστοιχα, στην Ελλάδα το Δημόσιο Χρέος αυξήθηκε κατά 78.4% φτάνοντας στο 176.0%, στην Ισπανία αυξήθηκε κατά 57.3% φτάνοντας στο 96.8%, στην Ιταλία αυξήθηκε κατά 26.0% φτάνοντας στο 131.8%, στην Πορτογαλία αυξήθηκε κατά 65.0% φτάνοντας στο 131.4%, ενώ στην Κύπρο το Δημόσιο Χρέος υπερδιπλασιάστηκε φτάνοντας στο 104.7%. Κατά την ίδια περίοδο, η ανεργία στην Ευρώπη εκτοξεύθηκε, με τον αριθμό των ανέργων να ξεπερνά τα 24 εκατομμύρια, εκ των οποίων πέραν των 18 εκατομμυρίων βρίσκονται στις χώρες της Ευρωζώνης. Ειδικότερα, από το 2008 μέχρι σήμερα, η ανεργία στην Ελλάδα υπερδιπλασιάστηκε φτάνοντας στο 25.8%, στην Ισπανία επίσης υπερδιπλασιάστηκε αγγίζοντας το 28.8%, στην Ιταλία σχεδόν διπλασιάστηκε προσεγγίζοντας το 13%,  στην Πορτογαλία αυξήθηκε κατακόρυφα φτάνοντας στο 13.4%, και στην Κύπρο υπερτετραπλασιάστηκε φτάνοντας στο 16.4%. Επιπρόσθετα, ο αποπληθωρισμός κτυπά πλέον την πόρτα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκαλώντας αλυσιδωτές αρνητικές επιδράσεις στην ευρωπαϊκή οικονομία. Κατά το τέλος του 2014, ο αποπληθωρισμός ήρθε ακόμη πιο κοντά αφού ο δείκτης του πληθωρισμού ήταν στο 0,3% στην Ευρωζώνη και στο 0,4% στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ αποπληθωρισμός καταγράφηκε ήδη στη Βουλγαρία (-1,9%), στην Ελλάδα (-1,2%) στην Ισπανία (-0,5%) και στην Πολωνία (-0,3%).

Τα προφανώς αρνητικά αποτελέσματα της εφαρμογής της ιδέας της λιτότητας, κανονικά θα έπρεπε να είχαν ήδη οδηγήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε αναζήτηση άλλων επιλογών, οι οποίες να δίνουν καλύτερες προοπτικές από τις υφιστάμενες. Ωστόσο, οι ισχυροί της Ευρωπαϊκής Ένωσης με προεξάρχουσα την κυβέρνηση της Γερμανίας επιμένουν στην επανάληψη και στην επέκταση της εφαρμοζόμενης πολιτικής. Και αυτός ακριβώς είναι ο κίνδυνος που προκύπτει από τις λάθος ιδέες: Η εμμονή σε αυτές υπερνικά και υποκαθιστά τον ορθολογισμό, εμποδίζει τη διαφοροποίηση και τον εμπλουτισμό τους με νέα στοιχεία, και δημιουργεί τη ψευδαίσθηση ότι με τη συνέπεια και την επιμονή στο τέλος θα επιβεβαιωθούν. Όμως στην πράξη, ανεξαρτήτως χρόνου, ανεξαρτήτως κόπου και ανεξαρτήτως θυσιών, τίποτα θετικό δεν μπορεί να προκύψει από μια λάθος ιδέα.

[Εφημερίδα "Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ"]