Η ανέμελη δημοκρατία κινδυνεύει περισσότερο

Η ανέμελη αυτοπεποίθηση της δημοκρατίας οδηγεί στην υποτίμηση των κινδύνων που την απειλούν, με αποτέλεσμα η ετεροχρονισμένη αντίδραση να είναι αρχικά ανεπαρκής και τελικά άνευ αντικειμένου. Επειδή, δυστυχώς, η ιστορία επιβεβαιώνει αυτή την πραγματικότητα, οι πολίτες οφείλουν να φροντίσουν ώστε το ιστορικό προηγούμενο να μην επαναληφθεί, ούτε ως τραγωδία, ούτε ως κωμωδία. Το κοντινό παράδειγμα της Ελλάδας, όπου η Χρυσή Αυγή σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα υπερπολλαπλασίασε την εκλογική της δύναμη και ενέτεινε την άνομη δράση της είναι χαρακτηριστικό και προς αποφυγήν. Όμως το ακόλουθο ιστορικό περιστατικό αποτυπώνει με ακόμη μεγαλύτερη γλαφυρότητα την υποτίμηση κινδύνου που οδήγησε στο μεγαλύτερο αιματοκύλισμα του 20ου αιώνα, έχοντας ως αφετηρία τη Γερμανία του μεσοπολέμου, όπου οι κοινωνικές, οι πολιτικές και οι οικονομικές συνθήκες δεν διαφέρουν πολύ από τις σημερινές.

Ο σπουδαίος μεξικανός ζωγράφος Ντιέγκο Ριβέρα, επισκεπτόμενος τη Γερμανία το 1928, ήταν παρών σε μια μαζική συγκέντρωση με ομιλητή τον Αδόλφο Χίτλερ, σε μια περίοδο κατά την οποία προέκυψε ενός είδους ανοχή ανάμεσα στους ναζί, στους κομμουνιστές, και σε άλλες ομάδες πολιτών, «ενάντια στους διεφθαρμένους ρεφορμιστές και στους σοσιαλδημοκράτες» [Rivera, D. (1960) My Art, my Life: Αn Αutobiography, μτφ. Χρίστος Κεφαλής, Ενθέματα]. Οικοδεσπότες και συνοδοί του Ριβέρα ήταν τα ηγετικά στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας, Βίλι Μίντσενμπεργκ και  Έρνεστ Τέλμαν. Στη συγκέντρωση ήταν παρόντες πέραν των 25000 κομμουνιστών εργατών και ο Χίτλερ πορεύθηκε στο χώρο συνοδευόμενος από περίπου 1000 άνδρες. Σύμφωνα με τον Ριβέρα, οι ηγέτες της αριστεράς κορόιδευαν τον «αστείο ανθρωπάκο» που ετοιμαζόταν να εκφωνήσει την ομιλία του και ειρωνεύονταν εκείνους που τον θεωρούσαν απειλή, χαρακτηρίζοντάς τους ως «δειλούς» ή «ανόητους».

Στην αρχή της ομιλίας του Χίτλερ, μέρος των κομμουνιστών εργατών τον αποδοκίμασε, αλλά στη συνέχεια επικράτησε σιωπή. Η θεατρική παρουσία του Χίτλερ και ο ακραίος λόγος του ενάντια στο πολιτικό σύστημα συνεπήραν τους παρευρισκόμενους. Οι ομάδες της κομμουνιστικής νεολαίας είχαν εντολή να τον γιουχαΐσουν, όμως μετά το τέλος της ομιλίας του δεν το έπραξαν. Αντίθετα ακολούθησε ένα ορμητικό χειροκρότημα. Ο Τέλμαν και ο Μίντσενμπεργκ γελούσαν και κορόιδευαν τον Χίτλερ όμως ο Ριβέρα ήταν ανήσυχος. Ο Μίντσενμπεργκ τον ρώτησε: «Ντιέγκο, τι τρέχει με σένα;». Ο Ριβέρα απάντησε: «Αυτό που τρέχει είναι ότι με κατακλύζει ένα προαίσθημα. Το προαίσθημα ότι, αν οι ένοπλοι κομμουνιστές άφηναν σήμερα τον Χίτλερ να φύγει ζωντανός, θα μπορούσε να ζήσει για να κόψει τα κεφάλια των συντρόφων μου σε λίγα χρόνια». Ο Μίντσενμπεργκ γέλασε δυνατά, επαίνεσε τη ζωηρή καλλιτεχνική φαντασία του Ριβέρα και σχολίασε: «Θα πρέπει να αστειεύεσαι! Δεν άκουσες τον Χίτλερ να μιλά; Δεν κατάλαβες, από όσα σου μετέφραζα, τι ανοησίες έλεγε;». Ο Ριβέρα, ακόμα πιο αναστατωμένος, επέμεινε:  «Μα αυτές οι ανοησίες γεμίζουν επίσης τα κεφάλια των ακροατών που είναι κυριευμένοι από την πείνα και το φόβο. Ο Χίτλερ τους υπόσχεται μια αλλαγή. Μπορεί να δώσει τροφή στους πεινασμένους Γερμανούς εργάτες, να τους πείσει να πάνε με το μέρος του και να στραφούν ενάντια σε εμάς. Επιτρέψτε μου να τον πυροβολήσω εγώ τουλάχιστον. Θα αναλάβω την ευθύνη. Είναι ακόμα εντός εμβέλειας!»

Αυτή η τοποθέτηση του Ριβέρα ήταν το αποκορύφωμα, που έκανε την κομμουνιστική ηγεσία να ξεσπάσει σε δυνατά γέλια και τον Τέλμαν να πει καταληκτικά:  «Φυσικά, είναι καλύτερα να έχεις κάποιον πάντα έτοιμο να βγάλει από τη μέση τον κλόουν. Μην ανησυχείτε, όμως. Σε λίγους μήνες θα έχει τελειώσει, και τότε θα είμαστε σε θέση να πάρουμε την εξουσία». Φεύγοντας, ο Χίτλερ στράφηκε προς το πλήθος της πλατείας, στο οποίο απεύθυνε το ναζιστικό χαιρετισμό. Το πλήθος αντί να τον αποδοκιμάσει, ζητωκραύγασε παραληρηματικά. Ο Μίντσενμπεργκ κοντοστάθηκε και κοίταξε το Ριβέρα προβληματισμένος. Ο Τέλμαν, παρακολουθώντας τη σκηνή, χαμογέλασε και είπε στα Ρώσικα: «Νιτσεβο, Νιτσεβό...» (Δεν είναι τίποτα, δεν είναι τίποτα). Μερικά χρόνια αργότερα, ο Ντιέγκο Ριβέρα στο έργο του Panamerican Unity (1940) κατέγραψε την απέχθειά του για τον ολοκληρωτισμό οποιασδήποτε απόχρωσης, απεικονίζοντας τον Χίτλερ, το Μουσολίνι και το Στάλιν οπλισμένους με αιμοβόρα εργαλεία να απειλούν την ανθρωπότητα. Ο Μίντσενμπεργκ ήταν ήδη νεκρός με εντολές του Στάλιν και ο Τέλμαν βρισκόταν φυλακισμένος σε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ, αναμένοντας την εκτέλεσή του, με οδηγίες του Χίτλερ, η οποία συνέβηκε το 1944.

Συνήθως, όταν απειλείται η δημοκρατία, υπάρχει μια σημαντική διαφορά φάσης στην αντίληψη της απειλής και μια ακόμη σημαντικότερη καθυστέρηση στην αντιμετώπιση της συντελούμενης επίθεσης. Σήμερα οι πολίτες, διδασκόμενοι από την ιστορία, οφείλουν να αντισταθούν και να αντιδράσουν στη νεκρανάσταση των ακραίων δυνάμεων που εποφθαλμιούν τη δημοκρατία. Η Ευρώπη, η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν διαχρονικά υποφέρει πολύ από αυτού του είδους τις πρακτικές. Ο δημοκρατικός κόσμος οφείλει, έγκαιρα και αποτελεσματικά, να περιθωριοποιήσει και να απαξιώσει αυτές τις ομάδες εν τη γενέσει τους. Διαφορετικά, το σύντομο μέλλον θα καταδείξει ότι η ανεμελιά του δημοκρατικού κόσμου θα αποτελέσει βατήρα για το άλμα του φασισμού από τα χρονοντούλαπα της ιστορίας προς το μέλλον.

[ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΠΟΛΙΤΗΣ"]